Hulpprogramma’s, hongersnood en politieke conflicten. Dat zijn toch al snel de eerste gedachten die opkomen bij Afrika. De volgepropte fragiele bootjes met vluchtelingen die op de Middellandse Zee dobberen staan symbool voor de armoede en de uitzichtloosheid die het continent in hun greep houden. Als Afrika in het nieuws is, dan heeft de boodschap vaak een negatieve lading. Er zijn echter ook ontwikkelingen die het werelddeel juist aantrekkelijk maken voor beleggers. Maar dat geldt alleen voor beleggers die bereid zijn de bijkomende risico’s te accepteren.
Vergeten continent
Beleggers zijn tegenwoordig over de hele wereld actief. Ook de beleggingswereld globaliseert waarbij een belegger vanachter zijn pc net zo makkelijk aandelen Unilever koopt als een belang neemt in China Mobile of de Mexicaanse cementproducent Cemex. Het Afrikaanse continent blijkt echter een minder populaire bestemming te zijn voor investeringen. Zuid-Afrikaanse ondernemingen zoals mediaconglomeraat Naspers of telecommunicatiebedrijf MTN Group zijn nog wel eens tegen te komen in een wereldwijde aandelenportefeuille, maar daar blijft het vaak bij. Hiermee schrijven beleggers een risicovol maar tegelijkertijd kansrijk continent af.
Afrika is meer dan Zuid-Afrika
De beleggingsfondsen in de Morningstar-categorie 'Aandelen Afrika' proberen in de meeste gevallen vooral buiten het meest ontwikkelde deel van Afrika rendement te genereren. Cargnegie Afrikafond heeft met 69 procent de hoogste weging naar Zuid-Afrika, terwijl Intereffekt Emerging Africa hier helemaal niet belegt. Dit beleggingsfonds zoekt het vooral in de zogenaamde frontier markets, zoals Kenia, Marokko en Nigeria, of in landen die zelfs hier nog niet toe behoren zoals Botswana en Ghana.
Botswana is ook een van de landen waar Robeco Afrika in belegt. Beheerder Cornelis Vlooswijk is enthousiast over dit land dat er economisch goed voor staat. Zo stevent Botswana, het land met de hoogste kredietwaardigheid in Afrika (A-), af op een begrotingsoverschot van 0,8 procent in 2016. De economie groeit dit jaar naar verwachting met 4,9 procent, wat het resultaat is van een duurzaam mijnbouwbeleid. De florerende diamantindustrie zorgt ervoor dat het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking hoger is dan dat van Mexico en Turkije.
Afrika in ontwikkeling
Ondanks dat negatieve berichtgeving de overhand heeft, zijn er wel degelijk positieve ontwikkelingen in Afrika. Het IMF verwacht dat de economische groei in de landen beneden de Saharawoestijn in 2015 4,5 procent zal bedragen, tegenover gemiddeld 3,5 procent wereldwijd. 
Ook de vooruitzichten op de middellange termijn zijn verbeterd als gevolg van meer politieke en sociale stabiliteit. Dit heeft ook een positieve impact op kapitaalstromen naar het continent, wat verder bijdraagt aan dalende armoede en verbetering van de niveaus voor gezondheidszorg en onderwijs.
Daarnaast is Afrika rijk aan grondstoffen, heeft het sinds 2007 succes met het uitgeven van eurobonds (leningen genoteerd in een harde valuta, voornamelijk de Amerikaanse dollar) en verwacht het IMF voor sub-Sahara landen een demografische transformatie, waarbij de beroepsbevolking (15-65 jarigen) per 2030 tot de grootste ter wereld behoort, wat een aanjager kan zijn voor de economische groei op lange termijn. Het zijn voorbeelden van ontwikkelingen die Afrikaanse landen in staat stellen om zich verder te ontwikkelen van frontier market naar emerging market en wie weet nog verder. Dit is echter een proces van decennia, zodat het huidige Afrika misschien wel als pre-industrieel getypeerd kan worden. Dezelfde situatie waarin de huidige opkomende markten zich 25 jaar geleden bevonden.
Sterk wisselende rendementen
Zuid-Afrika is de meest ontwikkelde markt op het Afrikaanse continent en de MSCI South Africa Index boekte in 2014 een rendement van 19,8 procent in euro. Kenia deed het met 40,5 procent echter veel beter. Nigeria was daarentegen een domper op het Afrikaanse beursfeestje. De dalende olieprijs, de toenemende dreiging van terreurbeweging Boko Haram en de uitbraak van Ebola zorgde voor turbulente marktomstandigheden, waardoor er in 2014 een rendement van -16,2 procent op de borden stond voor de MSCI Nigeria Index. 
Deze volatiliteit en toegenomen risico’s zijn voor emerging markets veteraan Mark Mobius echter geen reden om Nigeria links te laten liggen. Hij stelt dat Nigeria een belangrijke economische speler in de regio is met een grote consumentenmarkt. De presidentsverkiezingen die gewonnen werden door Muhammadu Buhari en de daaropvolgende geordende overdracht van de macht door de zittende president Goodluck Jonathan wijzen volgens hem op mogelijke hervormingen die gunstig kunnen uitpakken voor een van de snelst groeiende economieën.
Nigeria heeft een weging van 23 procent in de portefeuille van Templeton Africa Fund, waarbij vooral de financiële sector op zijn aandacht kan rekenen. Iets waar Cornelis Vlooswijk van Robeco Afrika zich bij aansluit. Robeco Afrika heeft meerdere Nigeriaanse banken in de portefeuille en heeft direct na de positief verlopen verkiezingen de positie in de bank FBN vergroot. Die was aantrekkelijk gewaardeerd op 0,5 keer de boekwaarde en 4 keer de winst. Hoewel Nigeriaanse banken als gevolg van de sterk gedaalde olieprijs nog geconfronteerd zullen worden met een stijging in niet-afbetaalde leningen van bedrijven die actief zijn in de oliesector, biedt de waardering op de huidige niveaus een veiligheidsmarge.
Risicovolle omgeving
Beleggen in Afrika gaat gepaard met veel risicofactoren. Het continent wordt nog steeds geteisterd door conflicten en politieke tegenstellingen. Terreurgroep Boko Haram houdt delen van Afrika in zijn greep, net zoals ziektes als Aids en Ebola hun stempel drukken. Revolutie en hervormingsdrang kunnen voor (heftige) spanningen zorgen, zoals zichtbaar was tijdens de Arabische Lente, maar ook spanningen tussen verschillende stammen kunnen resulteren in burgeroorlogen die de economische potentie van een land ondermijnen.
Veel Afrikaanse landen zijn afhankelijk van de grondstoffenhandel. Dat geeft ze de potentie om sterk te groeien, mits er op verantwoorde wijze met de mijnbouw wordt omgegaan. De afhankelijkheid van grondstoffen brengt echter ook volatiliteit met zich mee, wat de afgelopen jaren duidelijk is geworden na de sterke prijsdaling van onder andere olie, ijzererts en koper.
Voor beleggers zijn er nog specifieke risico’s om rekening mee te houden. Zo ontstaat er door lagere standaarden voor corporate governance en publicatie van financiële gegevens een asymmetrie in informatie. Liquiditeit en toegankelijkheid zijn een ander probleem. Het handelsvolume op veel Afrikaanse beurzen is beperkt, waardoor veel handel buiten de beurs om gaat. Daarnaast kan er sprake zijn van restricties voor buitenlandse investeerders, wat het investeren in het Afrikaanse continent bemoeilijkt. Een andere niet te onderschatten factor is het valutarisico. Zo had Zuid-Afrika de twijfelachtige eer om deel uit te maken van de Fragile 5, de landen waarvan de valuta kwetsbaar was als gevolg van een groot tekort op de lopende rekening.
Al deze risico’s vertalen zich in een hogere volatiliteit en sterkere drawdowns (maximaal verlies) dan voor ontwikkelde markten, zoals uit de onderstaande tabel blijkt. De standaarddeviatie van de MSCI EFM Africa ex ZAF, de index voor Afrikaanse landen exclusief Zuid-Afrika, heeft een volatiliteit die het dubbele bedraagt van de MSCI World Index en ligt ook duidelijk boven het niveau van de MSCI Emerging Markets index. Hetzelfde geldt voor de drawdowns.
(Klik op tabel voor juiste formaat)
Aantrekkelijke diversificatie
Het verschil in prestaties tussen de opkomende Afrikaanse landen en de ontwikkelde landen wereldwijd, maakt het continent interessant om als diversificatie op te nemen in een beleggingsportefeuille. Zeker omdat emerging markets zich steeds verder ontwikkelen en meer in lijn bewegen met de MSCI World Index. De onderstaande correlatiematrix laat de samenhang in prestaties zien over de afgelopen vijf jaar. De scores kunnen lopen van +1 voor een perfecte samenhang, en een score van -1 voor een volstrekt tegengestelde samenhang. Duidelijk wordt dat de MSCI EFM Africa ex ZAF met een score van 0,49 in beperkte mate gelijk beweegt aan de MSCI World Index, maar ook aan de MSCI EM Index (0,47). Opvallend is daarnaast de lage correlatie (0,22) tussen de MSCI South Africa en de MSCI EFM Africa ex ZAF. Dit laat zien dat het continent Afrika meer is dan alleen Zuid-Afrika.
(Klik op tabel voor juiste formaat)
Top 5
De Morningstar-categorie 'Aandelen Afrika' bevat een mengeling van beleggingsfondsen die in Afrikaanse aandelen beleggen. Zo zijn er der eerder genoemde fondsen die wel en niet in Zuid-Afrika beleggen. Ook de blootstelling aan marktkapitalisaties kan sterk uiteenlopen. Zo heeft Carnegie Afrikafond 59 procent van het fondsvermogen belegd in large-caps, terwijl dit voor Intereffekt Emerging Afrika slechts 9 procent bedraagt. Dat laatste fonds heeft een sterke hang naar small-caps (67 procent), iets waar Robeco Afrika ook van gecharmeerd is (44 procent).
Robeco Afrika heeft met 124 posities wel de meest gespreide portefeuille op aandelenniveau, terwijl Carnegie Afrikafond juist een sterk geconcentreerde portefeuille heeft met 31 namen, waarbij de top 10 posities 52 procent van de portefeuille beslaan. Op sectorniveau vormen banken en verzekeraars voor de meeste fondsen een kernpositie. Dit geldt in mindere mate voor de grondstoffensector, terwijl sectoren als telecommunicatie en consumentengoederen weer prominenter in de portefeuilles aanwezig zijn. De top 5 gebaseerd het rendement dit jaar tot nu toe ziet er als volgt uit:
(Klik op tabel voor juiste formaat)
Lees ook de rapporten over deze beleggingsfondsen: Charlemagne Magna Africa R Acc, Robeco Afrika Fonds G EUR Inc, Carnegie Afrikafond, Julius Bär Multistock - Africa Focus Fund -EUR C en JPMorgan Funds - Africa Equity B acc perf EUR.
Bekijk ook eerdere top 5-lijstjes
Chinese aandelen
Allocatiefondsen
Europese aandelen
Dit artikel is een co-productie van Morningstar en Fondsnieuws en verscheen ook op fondsnieuws.nl.
