In april 2021 stelde de Europese Commissie het eerste EU-regelgevingskader voor kunstmatige intelligentie voor: de Artificial Intelligence Act. Het doel: gebruikers beschermen tegen de risico’s van de inzet van AI-systemen.
Vier jaar later zijn delen van de verordening in werking getreden. Maar wat is de EU-AI Act? Op wie is hij van toepassing? Wat betekent het voor financiële marktdeelnemers en hoe reageren beleggers? Dit is wat je moet weten.
De AI-wet van de EU verdeelt het gebruik van AI in vier risiconiveaus, die bepalend zijn voor de wettelijke behandeling ervan.
1 Onaanvaardbaar risico
Het eerste - en waarschijnlijk belangrijkste - is een onaanvaardbaar risico. Dit betekent dat een AI-systeem een bedreiging vormt voor mensen en hun grondrechten en in strijd is met de waarden van de EU. Het zal geen verbazing wekken dat AI-systemen die als ‘onacceptabel’ worden beschouwd, zullen worden verboden. Voorbeelden hiervan zijn AI-systemen die social scoring mogelijk maken. Deze categoriseren mensen op basis van persoonlijke kenmerken of sociaal-economische factoren. Andere voorbeelden maken gebruik van biometrische identificatie, met enkele uitzonderingen voor wetshandhavingsdoeleinden.
2 Hoog risico
Systemen die een negatief effect kunnen hebben op de grondrechten zullen worden geclassificeerd als systemen met een hoog risico en worden onderverdeeld in twee categorieën: systemen die worden gebruikt in producten die vallen onder de EU-wetgeving inzake productveiligheid (bijvoorbeeld luchtvaart of medische apparatuur) en systemen die moeten worden geregistreerd in een database (bijvoorbeeld systemen die worden gebruikt voor rechtshandhaving of migratie-, asiel- en grenscontrolebeheer).
3 Beperkt risico/transparantierisico
Gebruikers moeten weten wanneer ze in aanraking komen met AI, dus toepassingen die vatbaar zijn voor manipulatie, zoals chatbots of deepfakes, moeten transparant zijn en voldoen aan de EU-wetgeving inzake auteursrecht.
4 Minimaal risico
Toepassingen die niet onder de bovenstaande drie categorieën vallen, worden geclassificeerd als ‘minimaal risico’ en kunnen worden ontwikkeld en gebruikt op basis van bestaande wetgeving zonder aanvullende wettelijke vereisten. Het is belangrijk op te merken dat het feit dat iets nu als minimaal risico is geclassificeerd, niet betekent dat de classificatie in de toekomst niet zal veranderen.
De verordening schetst twee specifieke risicovolle use cases voor de financiële dienstensector. De eerste is het gebruik van AI om iemands kredietwaardigheid te beoordelen. De tweede is het gebruik van AI voor de prijsbepaling van levensverzekeringen of ziektekostenverzekeringen.
Op wie is de EU AI-wet van toepassing?
Uiteraard is de verordening van toepassing op alle 27 lidstaten van de Europese Unie. Van cruciaal belang is dat de verordening ook van toepassing is op entiteiten buiten de EU als het AI-systeem op de EU-markt wordt aangeboden of gevolgen heeft voor mensen in de EU.
Dit voegt een extra laag complexiteit toe, zoals Andrew Ye, beleggingsstrateeg bij Global X ETFs opmerkt: “Niet-Europese bedrijven kunnen te maken krijgen met aanzienlijke aanpassingsproblemen, aangezien de extraterritoriale bepalingen van de wet naleving vereisen van elk bedrijf dat actief is op EU-markten,” zegt hij.
“Recente handhavingsacties tegen nieuwere AI-spelers uit verschillende EU-landen, waaronder app-verboden en onderzoeken naar gegevensprivacy, laten zien dat grensoverschrijdende handhaving streng is. Deze zaken benadrukken de bezorgdheid van regelgevende instanties over ondoorzichtige AI-trainingspraktijken en naleving van jurisdicties, wat mogelijk leidt tot strengere internationale regels voor gegevensoverdracht,” aldus Ye.
Wat zeggen professionele beleggers?
Hoewel het nog vroeg is, wijzen Europese fondsbeheerders op drie belangrijke overwegingen om in de gaten te houden: de wetgeving in de praktijk, de impact op innovatie en de potentiële kansen.
Dan Smith, senior aandelenanalist bij Canaccord Wealth, ziet twee primaire uitdagingen voor techbedrijven met megakapitalisaties. “Beperkingen op de inzet van AI kunnen de vraag naar AI-chips, cloudcomputing en AI-gestuurde software temperen, wat de toekomstige omzetgroei mogelijk beperkt. Ten tweede zullen de nalevingskosten in verband met documentatie en audits de marges onder druk zetten, wat bijdraagt aan de toch al uitdagende winstvooruitzichten in deze sector, gezien de hogere afschrijvingskosten in verband met de aanzienlijke kapitaalinvesteringen die nodig zijn voor AI-infrastructuur,” merkt hij op.
“Maar op de korte termijn is het grootste obstakel voor AI-expansie niet regelgeving, maar capaciteitsbeperkingen, met name de beperkte beschikbaarheid van GPU’s en rekenkracht. Gezien het feit dat de vraag naar AI momenteel groter is dan het aanbod, zal elke vertraging in de invoering binnen de EU waarschijnlijk worden gecompenseerd door een sterkere vraag vanuit andere regio’s, in ieder geval op de korte termijn.”
David Winborne, co-portefeuillebeheerder van het Impax Global Equity Opportunities fonds, zegt dat niet alleen megabedrijven voor uitdagingen staan: “De gevolgen van de EU AI Act zijn het grootst voor kleinere Europese AI-ontwikkelaars. Dit komt deels doordat grotere bedrijven zoals Microsoft al grondige controles rond hun AI-oplossingen hebben en zij zouden dus te maken krijgen met minimale extra operationele kosten, en deels omdat Amerikaanse bedrijven er gewoon voor kunnen kiezen om “niet-conforme” oplossingen niet aan te bieden aan in de EU gevestigde bedrijven. Bedrijven zoals de Franse start-up Mistral AI zullen waarschijnlijk meer materiële gevolgen ondervinden van de vereisten, wat de groei zou kunnen vertragen."
Martin Hermann, senior portfoliomanager van wereldwijde aandelen bij Berenberg Asset Management, merkt op dat beperkingen de ontwikkeling van AI in de EU zouden kunnen belemmeren, vooral in een tijd waarin Amerikaanse bedrijven zoals OpenAI, Google en Anthropic geavanceerde AI-modellen ontwikkelen.
“De AI-wet van de EU creëert kansen voor bedrijven die gespecialiseerd zijn in betrouwbare AI, verklaarbaarheid en AI-beveiliging. Daarnaast verbiedt de wet AI-modellen die de veiligheid, bestaansmiddelen en rechten van mensen bedreigen,” zegt hij. “Grote bedrijven met middelen zoals SAP, Siemens en Europese AI-laboratoria zouden kunnen profiteren van vroegtijdige naleving en door regelgeving gestuurde AI-oplossingen.”
Is de AI-wet van de EU van toepassing op het Verenigd Koninkrijk?
Ja. Britse bedrijven die een AI-systeem maken of gebruiken dat in de EU wordt gebruikt, vallen onder de verordening.
In vergelijking met de risicogebaseerde benadering van AI-regulering door de EU, heeft het Verenigd Koninkrijk gekozen voor wat het een "pro-innovatie benadering" van regulering noemt. Wat betekent dit? In wezen zijn er op dit moment geen plannen om netto nieuwe regelgeving in te voeren. In plaats daarvan zullen bestaande regelgevende instanties rekening moeten houden met de manier waarop AI-systemen worden gecreëerd en gebruikt.
Op 13 januari 2025 kondigde de Labourregering aan dat ze haar inspanningen zou opvoeren om AI te gebruiken om de productiviteit en de groei van het bruto binnenlands product te stimuleren via een 50-puntenplan. De aankondiging omvatte een investering van 14 miljard pond door drie grote techbedrijven om de nodige infrastructuur in het VK te ontwikkelen met als doel 13.250 banen in de sector te creëren. Dit komt bovenop een eerder aangekondigde investering van 25 miljard pond. Hoewel het plan zich richt op AI-infrastructuur en de rol van AI in overheidsdiensten, bevat het geen plan voor regulering.
Wanneer treedt de EU AI Act in werking?
De EU AI-wet heeft veel bewegende delen. Hier is een tijdlijn met de belangrijkste data:
- April 2021 - De Europese Commissie stelt het eerste EU-regelgevingskader voor AI voor.
- Maart 2024 -Het parlement neemt de Wet Kunstmatige Intelligentie aan.
- Mei 2024 - De Raad keurt de AI-wet goed;
- Juni 2024 - Wetgevers van de Europese Unie ondertekenen de wet;
- 1 aug. 2024 - De EU AI Act treedt in werking in alle 27 EU-lidstaten;
- 1 augustus 2026 - Na een implementatieperiode van twee jaar is de verordening volledig van toepassing.
Zoals bij alle complexe wetgeving zijn er enkele uitzonderingen, waarbij sommige regels eerder van kracht worden:
- 2 februari 2025 - AI-systemen die zijn gecategoriseerd als ‘onaanvaardbaar risico’ worden verboden.
- 2 mei 2025 - Aanbieders van AI-systemen zullen hun gedragscodes klaar hebben liggen om aan te tonen dat ze aan hun compliance-eisen zullen voldoen.
- 2 aug. 2027 - Systemen met een hoog risico krijgen meer tijd om aan de wetgeving te voldoen.
De rol van AI in financiële diensten
Eind vorig jaar voerden de Bank of England en de Financial Conduct Authority een onderzoek uit naar kunstmatige intelligentie en machine learning in de Britse financiële dienstverlening. Uit de resultaten bleek dat 75% van de bedrijven al gebruik maakt van AI, terwijl nog eens 10% van plan is om AI in de komende drie jaar toe te passen.
AI is nu overal en het gaat niet meer weg. Terwijl het debat over de mate waarin AI een rol zal spelen in ons leven voortduurt, zijn er potentiële voordelen voor financiële marktdeelnemers die bereid zijn om AI uit te proberen.
• Automatisering - bij handmatige of repetitieve taken kan AI enorm veel tijd besparen. Bijvoorbeeld geautomatiseerde gegevensverzameling. Het verzamelen van enorme hoeveelheden gegevens maakt meer tijd vrij voor adviseurs, vermogensbeheerders en vermogensbeheerders om zich te richten op zinvoller werk.
• Analyse - AI kan een nuttig analytisch hulpmiddel zijn om snel inzichten te krijgen. Een sentimentanalyse kan bijvoorbeeld helpen om de stemming in de markt te volgen, waardoor analisten op tijd kunnen anticiperen op veranderingen.
• Anomaliedetectie - AI is geweldig in het zoeken naar patronen en uitschieters, en kan dus een krachtig hulpmiddel zijn in de strijd tegen fraude.
• Personalisatie - Dankzij de vooruitgang op het gebied van natuurlijke taalverwerking kunnen managers en adviseurs tools zoals chatbots gebruiken om de communicatie met klanten te verbeteren, meer gepersonaliseerde berichten af te leveren, meer te weten te komen over de doelen en het risicotolerantieniveau van een klant en mogelijk klantverloop te voorkomen.
• Kostenverlaging - Dankzij het bovenstaande heeft AI het potentieel om de kosten te verlagen, de ROI te verhogen en de productiviteit te verhogen (mits effectief gebruikt).
Wat is de volgende stap?
Zoals Alison Porter, portefeuillemanager in het Global Technology Leaders Team bij Janus Henderson Investors opmerkt, is er nog steeds onzekerheid over hoe de wetgeving zal worden toegepast en gehandhaafd.
“Wereldwijd is de risicogebaseerde aanpak van de EU AI Act breed omarmd. Maar het is nog steeds erg theoretisch en er zijn geen goede parameters omheen. We hebben het aansprakelijkheidsgedeelte van de wet nog niet, dat er misschien niet komt, en er is nog geen gedragscode”, zegt ze. “Hoewel ze gebieden met verschillende risicoclassificaties hebben vastgesteld, hebben we nog geen echte richtlijnen over wat daar precies bij komt kijken of hoe verschillende AI-toepassingen op elkaar kunnen inwerken. Het is gewoon nog te vroeg en te breed om er vanuit een zuiver beleggingsperspectief implicaties aan te verbinden.”
Een hoge prijs voor niet-naleving
Terwijl we wachten op de volledige uitrol, moet eerst worden gecontroleerd of AI-gerelateerde activiteiten in de categorieën onaanvaardbaar of hoog risico vallen. De kosten voor niet-naleving zijn hoog: 35.000.000 euro of, als dat hoger is, maximaal 7% van de totale wereldwijde jaaromzet van een bedrijf in het voorgaande boekjaar. En dan hebben we het nog niet eens over het potentiële reputatierisico.
Terwijl de EU AI Act geleidelijk wordt ingevoerd, is het ook belangrijk om te volgen hoe niet-Europese landen AI-regelgeving benaderen. In de VS - wereldleider op het gebied van AI-technologieën - betekent de focus van de nieuwe Trump-regering op deregulering een fundamentele verschuiving ten opzichte van de aanpak van de vorige Biden-regering.
Zoals David Winborne opmerkt, “zullen de positieve effecten van de verordening op AI-veiligheid uiteindelijk afhangen van de handhaving in de EU-lidstaten, die in het geval van GDPR ongelijk is gebleken. Aangezien de AI-wet van de EU vanaf deze maand gefaseerd wordt ingevoerd, zal het bovendien waarschijnlijk een onderwerp van gesprek zijn in de handelsbesprekingen tussen de VS en Europa, gezien het extra territoriale karakter van de wetgeving.”
Meer weten?
Download Morningstar’s gratis Gids voor Kunstmatige Intelligentie om meer te leren over AI, van use cases en belangrijke terminologie tot regiospecifieke regelgeving en AI-gerelateerde uitdagingen.
Christopher Johnson heeft bijgedragen aan dit artikel.
De auteur of auteurs hebben geen positie in effecten die in dit artikel genoemd worden. Ontdek meer over Morningstar's redactionele beleid.
